Gevangenismedewerkers: 'De tijd van alleen opsluiten in de gevangenis is voorbij' (2024)

UTRECHT - De eerste reïntegratietrajecten om recidive te voorkomen zijn van start gegaan met Utrechters in de gevangenis in Nieuwegein. Dit is het gevolg van landelijke afspraken tussen de gevangenissen en de Overheid. Een eerste proef met een gedetineerde uit Utrecht is deze week gestart in samenwerking met de gemeente Utrecht.

Hoe zo'n traject er uit ziet bespreken we met twee gevangenismedewerkers. John Praamsma is staffunctionaris ketensamenwerking en heeft meegewerkt aan deze nieuwe manier van werken. Hij noemt zichzelf de verbindende schakel tussen binnen en buiten. "Wij hebben al jaren gezegd dat we meer moeten doen dan opsluiten en dat zijn we langzaam gaan ontwikkelen. Je moet mensen in de gevangenis bijvoorbeeld een opleiding aanbieden als dat is wat ze nodig hebben. Op ieder potje past een dekseltje. Je maakt voor iedereen een individueel traject, want iedereen heeft een ander probleem."

Sabine Hovestad is casemanager voor het samenwerkingsverband Utrecht namens de PI Nieuwegein. Zij is betrokken bij het reïntegratietraject van gedetineerden. "Je moet die groep ook perspectief bieden zodat het leven een andere wending krijgt. Dat wordt nu steeds makkelijker, omdat we in de regio meer optrekken samen met de gemeente en de reclassering. Die lijnen zijn kort."

De samenwerking tussen al die betrokken partijen betekent dat ze van het begin af aan informatie uitwisselen over een gedetineerde. Praamsma: "Op het moment dat er een Utrechtse gedetineerde binnenkomt melden we dat bij de gemeente. Dan gaat de gemeenteambtenaar met een vastgestelde vragenlijst aan de slag met vragen als, 'is er huisvesting, is er een uitkering en wat is de thuissituatie'. Iets waar wij niet achter kunnen komen, maar de gemeente wel. Reclassering doet ook een check over de achtergrond van de gedetineerde en wij doen een screening. Al die zaken moeten binnen 14 dagen bij elkaar komen en dan zit ook de gedetineerde bij het overleg. Het gaat tenslotte om zijn leven."

Praamsma is blij dat de samenwerking van de grond is gekomen net als Hovestad: "De vroege verzameling van informatie, de overdracht richting de nazorg en dat iedereen bewust is van zijn eigen taken en verantwoordelijkheden. Dat vind ik echt een gewin." Maar volgens Hovestad gebeurt er veel meer, zo wordt er veel vaker gewerkt met ervaringsdeskundigen.

"Wij zijn binnen Dienst Justitiële Inrichtingen steeds bewuster aan het worden dat wij vanuit onze organisatie niet degene zijn die het luisterende oor ontvangen, dus wij moeten andere partijen binnen halen, zoals ervaringsdeskundigen. Die worden steeds meer omarmd om binnen de bajes te vertellen van, 'dit is mijn verhaal, dit is mijn leven en dit is hoe het kan gaan. En dat zorgt echt voor die verandering bij gedetineerden."

Uit veel gesprekken met hulpverleners en ook ex-criminelen blijkt dat de kans om weer terug te vallen heel erg groot is nadat je in de gevangenis hebt gezeten. Het is moeilijk aan een baan te komen en ook aan een woning. De reclassering kan ze daarbij helpen, maar dat begrijpen niet alle ex-gevangenen die bij reclasseringsmedewerker Raoul (niet zijn echte naam, red.) terechtkomen.

"Ze zien mij soms wel als de vijand en ik begrijp dat wel. Ze hebben al geen hoge pet op van de politie. Dan komen ze bij de rechter en de officier van justitie en dat vinden ze allemaal niks en ze zien mij vaak als een onderdeel van dat systeem." Raoul probeert ze dan uit te leggen dat hij ze kan helpen. "Ik heb een opdracht om toezicht op de jongens te houden, maar ik kan ze ook vooruit helpen. Dat is dan ook het eerste gesprek dat ik met ze voer."

Nu met de nieuwe intensieve samenwerking gaat zo'n traject al veel eerder van start, namelijk al in de gevangenis. Dat vindt Raoul een goeie zaak. "Je weet dat ze er ooit uit gaan komen en dan is het wel heel goed om vanaf het begin al met ze in gesprek te gaan. Hoe eerder je begint hoe beter het kan worden. Ook voor mij persoonlijk als medewerker zou dit een goeie toevoeging zijn."

Het sleutelwoord in de aanpak is perspectief. Dat is wat alle partijen de ex-gedetineerden moeten bieden. Hovestad, casemanager bij de PI in Nieuwegein: " Die samenwerking gaat zelfs zo ver dat we werkgevers binnenhalen om mensen hier in de gevangenis een sollicitatiegesprek af te nemen. Dan biedt je ze perspectief op het moment dat ze naar buiten gaan."

Maar dat werkt niet bij iedereen, zoals bijvoorbeeld bij cocaïnehandelaren die in de criminaliteit goed geld verdienen en niet uit de criminaliteit willen stappen. Hovestad: "Dat zijn dus mensen die niet gemotiveerd zijn. We kunnen het niet opleggen. We kunnen ze laten zien wat er kan en zeggen: 'er zijn allerlei deuren die opengaan als je wil'. Als dan blijkt dat diegene die stap niet zet zijn wij niet bevoegd om iemand door de deur heen te duwen en te zeggen je gaat het anders doen."

De gevangenismedewerkers probeert deze groep wel te overtuigen net zoals reclasseringsambtenaar Raoul. "Je probeert ze wel een toekomstbeeld te schetsen waar het heen kan gaan. Als je vaker met justitie in aanraking komt en vaker vast komt te zitten kan dat betekenen dat je van je werk wordt ontslagen. Dan kan al zo zijn wanneer je maar een dagje vastzit, omdat je bijvoorbeeld verdacht bent. Dat kan grote gevolgen hebben en dat beseft niet iedereen. Ik praat daar dan over om ook met elkaar te kijken naar wat iemand wil bereiken en wat daarvoor nodig is. Als er een intrinsieke motivatie is om niet opnieuw de fout in te gaan is de kans van slagen veel groter."

Eén punt blijft terugkomen in alle gesprekken. Huisvesting, dat is een groot probleem. De wachtlijsten zijn lang voor bijvoorbeeld begeleid wonen. En juist het hebben van een vaste woonplek is zo belangrijk voor de reïntegratie van een ex-gedetineerde. Hovestad van de PI Nieuwegein: "Die wachtlijsten blijven een probleem. Plekken zitten vaak vol, doorstroming is vaak lastig. De markt bij woningnet zit echt op slot. Dat stokt de hele keten."

Daarmee ligt een belangrijke taak bij de reclassering om te voorkomen dat een ex-gedetineerde in herhaling valt. "Ik vind het belangrijk om mensen vertrouwen te geven, ongeacht welke leeftijd iemand heeft. Het helpt wel mee als het lukt om al op jongere leeftijd goede keuzes te maken. De ervaring leert namelijk dat het moeilijker wordt naarmate mensen ouder worden. In mijn ogen is niemand verloren en kun je op elk moment in je leven weer voor een andere weg kiezen."

Lees ook de andere artikelen in de serie met justitie, hulpverleners en ex-criminelen. En ook welke aanpak burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht verder voor ogen heeft.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.

Tips van de redactie

Puzzels

Ook RTV Utrecht!